Η καταστροφή της Σμύρνης

Η καταστροφή της Σμύρνης είναι μία από τις μελανότερες σελίδες στην ιστορία του ελληνικού έθνους.Αν και πολλοί ιστορικοί την παραλληλίζουν με την Άλωση της Πόλης,με λύπη διαπιστώνω ότι η διδασκαλία της περιόδου είναι ανεπαρκής και δεν φωτίζει ολόπλευρα τα γεγονότα και τα συμφέροντα πίσω από αυτά.Πώς φτάσαμε στον αφανισμό του ελληνισμού από τη ΜΑ;Ποιος είναι ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων;Γιατί μάς ενέπλεξαν σε αυτό το εγχείρημα και μετά μάς εγκατέλειψαν;Ποιες είναι οι ευθύνες των Ελλήνων πολιτικών;Πολλά είναι τα ερωτήματα που γεννώνται.Το παρόν άρθρο θα προσπαθήσει να τα απαντήσει,γιατί “Όποιος λαός δεν γνωρίζει την ιστορία του είναι αναγκασμένος να την ξαναζήσει” έλεγε ο Σανταγιάνα.

Η Ελλάδα βρισκόταν σε συνεχή πολεμικό πυρετό την περίοδο 1912-1918.Οι δύο Βαλκανικοί πόλεμοι και ο Α΄ ΠΠ {μπήκαμε το 1917 στο πλευρό της Αντάντ κάτω από συνθήκες εθνικού διχασμού και στυγνού εκβιασμού από μέρους των Μεγάλων Δυνάμεων} μάς έδωσαν μια σειρά από συνθήκες {Λονδίνου,Βουκουρεστίου,Νεϋγί,Σεβρών} που διπλασιάζουν τη χώρα και τον πληθυσμό{Μακεδονία,Κρήτη,Ήπειρος,νησιά ΒΑ Αιγαίου,Θράκη}.Ειδικά με την συνθήκη των Σεβρών η Ελλάδα γίνεται “η χώρα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών”.Τα σύνορα φτάνουν μέχρι 30χμ έξω από την Πόλη!Η Σμύρνη και μία περιοχή γύρω από αυτήν τίθεται υπό ελληνική διοίκηση,ενώ η Οθωμανική Αυτοκρατορία κρατά την υψηλή κυριότητα.Προβλεπόταν η δημιουργία τοπικού Κοινοβουλίου,το οποίο μετά το πέρας 5 ετών θα μπορούσε να ζητήσει την ένωση με την Ελλάδα.Η Κ.Τ.Ε είχε δικαίωμα να διεξάγει δημοψήφισμα για το θέμα αυτό.Επειδή στη Σμύρνη κυριαρχούσε το ελληνικό στοιχείο,ήταν σχεδόν σίγουρο ότι θα γινόταν η ένωση.

Όμως ,η συνθήκη των Σεβρών έμελε να είναι θνησιγενής για πολλούς λόγους.Αρχικά την υπέγραψε η άνευ εξουσιών σουλτανική κυβέρνηση και όχι ο Κεμάλ,ο οποίος δεν την αναγνωρίζει {εκείνη την εποχή υπήρχαν δύο κυβερνήσεις στην Τουρκία,η σουλτανική με έδρα την Κωνσταντινούπολη και του Κεμάλ με έδρα την Άγκυρα}.Ταυτόχρονα ,την επομένη της υπογραφής Γάλλοι και Ιταλοί προσέτρεξαν στον Κεμάλ ,για να εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους έναντι των Βρετανών.Την ίδια στιγμή ο Βενιζέλος είχε υπογράψει μυστική συμφωνία με τους Ιταλούς ,η οποία μοίραζε τη ΜΑ ,με σκοπό να έχει την υποστήριξή τους στο θέμα της Β.Ηπείρου.

Έχουν προηγηθεί το Συμβούλιο της Ειρήνης και η συνθήκη του Μούδρου.Με το πρώτο δόθηκε το δικαίωμα στο Βενιζέλο να στείλει στρατό στη Σμύρνη ,”για να προστατέψει τους χριστιανούς”.Ο πραγματικός λόγος ήταν πως οι Σύμμαχοι είχαν θορυβηθεί από μία απότομη κίνηση του ΠΘ της Ιταλίας {πήρε το καπέλο του και έφυγε από τη διάσκεψη} ,την οποία θεώρησαν απειλητική για τα συμφέροντά τους.Γνώριζαν ότι η Ιταλία διεκδικούσε τμήμα της ΜΑ και φοβήθηκαν ότι θα την πάρει όλη.Έτσι,”πάτησαν” στο μεγαλοϊδεατισμό του Βενιζέλου και τον προκάλεσαν να αναλάβει το εγχείρημα.Σκοπός τους δεν ήταν να δώσουν τη ΜΑ στην Ελλάδα,αλλά να σταματήσουν την Ιταλία,γιατί σε κάθε άλλη περίπτωση θα έχαναν τα πετρέλαια της Μοσούλης.Η συνθήκη του Μούδρου από την άλλη διαμελίζει την οθωμανική αυτοκρατορία ,την αφοπλίζει,την περιορίζει εδαφικά και την απαξιώνει.

Στην Ελλάδα την ίδια εποχή ένα τυχαίο γεγονός αλλάζει το ρου της ιστορίας.Ο βασιλιάς Αλέξανδρος πεθαίνει από το δάγκωμα του αγαπημένου του πιθήκου.Τίθεται θέμα διαδοχής.Το Νοέμβριο του 1920 γίνονται εκλογές.Ο Βενιζέλος δεν βγαίνει ούτε βουλευτής.Η νέα κυβέρνηση καλεί πίσω το φιλογερμανό έκπτωτο βασιλιά Κωνσταντίνο.Οι Μ.Δυνάμεις βρίσκουν το πρόσχημα που έψαχναν τόσο καιρό.Ήθελαν να αποσύρουν την στήριξή τους στο μέτωπο της ΜΑ,γιατί πλέον συνομιλούσαν επίσημα και με τον Κεμάλ.Μάλιστα,το Φεβρουάριο του 1921 στη συνδιάσκεψη του Λονδίνου προσκαλούν για πρώτη φορά εκπροσώπους των Τούρκων εθνικιστών,οι οποίοι αρνήθηκαν κάθε συμβιβασμό.Έπειτα συναντήθηκαν μυστικά με τους Γάλλους και τους Ιταλούς αντιπροσώπους.Την ίδια περίοδο ο Κεμάλ προσεγγίζει διπλωματικά τη Σοβιετική Ένωση.Έτσι ,το 1921 η Τουρκία έχει όλες τις Δυνάμεις με το μέρος της {η Γερμανία ανέκαθεν είχε φιλοτουρκική πολιτική} και η Ελλάδα βρίσκεται απομονωμένη διπλωματικά,εξαντλημένη οικονομικά και με μία ανοιχτή πληγή που αιμορραγεί συνεχώς.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες η ελληνική κυβέρνηση έκρινε σκόπιμο να επεκτείνει το μέτωπο στη ΜΑ με σκοπό να καταλάβει την Άγκυρα,για να δημιουργήσει διπλωματικό τετελεσμένο.Η επίθεση ξεκινά στις 25 Ιουνίου 1921 σε όλο το μήκος του μετώπου Αφιόν Καραχισάρ-Εσκί Σεχίρ και οι αντίπαλοι υποχωρούν πέρα από τον ποταμό Σαγγάριο.Η νίκη όμως ήταν πύρρειος ,γι΄ αυτό αποφασίστηκε η ανακοπή της πορείας προς την Άγκυρα.Έτσι,ο στρατός μας βρίσκεται βαθιά μέσα στην Ασία,χωρίς έξωθεν υποστήριξη,χωρίς πολεμοφόδια,χωρίς τρόφιμα.Ο Κεμάλ είχε πετύχει τον στόχο του,δηλαδή να σύρει τον ελληνικό στρατό μακριά από τις γραμμές ανεφοδιασμού του και να τον εξοντώσει.Την ίδια στιγμή στον ελληνικό στρατό επικρατεί πανικός.Ηττοπάθεια,λιποταξίες,προπαγάνδα,κομματικές οργανώσεις {“Εθνική Άμυνα Κωνσταντινούπολης”}.Το κλίμα αυτό αντικατοπτρίζεται και στην αντικατάσταση του αρχιστράτηγου Παπούλα από τον στρατηγό Χατζηανέστη.

Στις 13 Αυγούστου 1922 ξεκινά η τουρκική αντεπίθεση από το Αφιόν Καραχισάρ.Ο ελληνικός στρατός άρχισε να υποχωρεί άτακτα.Πολλοί στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν.Ο ελληνικός πληθυσμός της ΜΑ ανησυχεί δικαίως.Η ανησυχία γίνεται πανικός.Στις 26 Σεπτεμβρίου μαζεύεται στη Σμύρνη ο εναπομείναντας ελληνικός στρατός.Την ίδια ημέρα εγκαταλείπει την πόλη ο Ύπατος Αρμοστής Στεργιάδης {αμφιλεγόμενη προσωπικότητα,πάντα υπέρ των Δυνάμεων.Είχε πει πριν την καταστροφή ότι την προέβλεπε,αλλά δεν το ομολογούσε για να μην γεμίσει η Αθήνα πρόσφυγες!}.Την επόμενη ημέρα,27 Αυγούστου,τα τουρκικά στρατεύματα μπαίνουν στη Σμύρνη.Ο Νουρεντίν Πασάς τα υποδέχεται και ταυτόχρονα παραδίδει στον μανιασμένο όχλο τον μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο και μέλη της Δημογεροντίας.Όλοι τους κατακρεουργήθηκαν μετά από φρικτά βασανιστήρια.Το ίδιο βράδυ οι Τούρκοι στρατιώτες {κατά άλλους οι Τσέτηδες} αρχίζουν τις λεηλασίες,τις σφαγές και τους βιασμούς.

Το απόγευμα της 31ης Αυγούστου ο τουρκικός στρατός βάζει φωτιά στη Σμύρνη.Η πόλη καίγεται.Παντού καπνοί,μυρωδιά καμένης σάρκας,ερείπια,πτώματα.Τα ξένα πολεμικά πλοία μένουν αδρανή.Έλληνες και Αρμένιοι ζητούν τη σωτηρία τους,αλλά οι ξένοι τούς κόβουν ακόμα και τα χέρια προκειμένου να μην επιβιβαστούν στα καράβια τους.Ο ελληνισμός της ΜΑ εκδιώκεται με τον πιο βάναυσο τρόπο.Η από αρχαιοτάτων χρόνων ελληνική παρουσία στην περιοχή σβήνει οριστικά.Αυτό ήθελαν οι Μεγάλες Δυνάμεις.

Ο απολογισμός της καταστροφής είναι βαρύς:1.220.000 πρόσφυγες έφτασαν το 1922 στην Ελλάδα και ακολούθησαν περίπου 250.000 ως το 1924.Οι νεκροί της μικρασιατικής εκστρατείας είναι πάνω από 25.000,οι τραυματίες ξεπερνούν τους 50.000 και οι αγνοούμενοι τους 18.000.Η Ελλάδα υπογράφει τη συνθήκη της Λοζάνης {η οποία ισχύει ως και σήμερα} και χάνει οριστικά την Α.Θράκη,την Ίμβρο,την Τένεδο.Η Ιταλία παίρνει τα Δωδεκάνησα {τα οποία είχε καταλάβει “προσωρινά” στον Α΄ ΠΠ για στρατιωτικούς λόγους}.Η Τουρκία παραιτείται από κάθε διεκδίκηση στην Κύπρο υπέρ της Αγγλίας.Έξι μήνες πριν τη συνθήκη είχε υπογραφεί το “σύμφωνο περί υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών” μεταξύ των δύο χωρών.Έτσι,οι εναπομείναντες χριστιανοί της Τουρκίας {εξαιρέθηκαν η Κωνσταντινούπολη,η Ίμβρος και η Τένεδος} πήραν το δρόμο της προσφυγιάς για την Ελλάδα και οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας έφυγαν για την Τουρκία.Ο ελληνισμός της ΜΑ έσβησε οριστικά.

Τα συμπεράσματα από αυτή τη μαύρη σελίδα της ιστορίας είναι διδαχτικά και για τους σημερινούς πολιτικούς.Το βασικό είναι ότι οι εκάστοτε Μ.Δυνάμεις εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους σε βάρος της Ελλάδας,την οποία συχνά χρησιμοποιούν ως πειραματόζωο.Φιλίες μεταξύ κρατών δεν υπάρχουν.Υπάρχουν μόνο συμφέροντα.Δεύτερον,οι πολιτικοί μας-συχνά από υπερβολική πίστη στις δυνάμεις τους- κάνουν ολέθρια λάθη και αναλαμβάνουν υποθέσεις που τους ξεπερνούν.Κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει το Βενιζέλο για προδοσία,όμως πολλοί ιστορικοί του επιρρίπτουν ευθύνες γιατί δεν εκτίμησε σωστά την κατάσταση.Μάλιστα σε κάποια συνεδρίαση είχε πει ότι η Ελλάδα είναι σε θέση να διαλύσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία!Τρίτον,η δημοκρατία λειτουργεί απρόσκοπτα όταν η εξουσία βρίσκεται σε ένα μόνο κέντρο.Κατά την περίοδο που εξετάζουμε υπήρχε διπολικό σύστημα εξουσίας,βασιλιάς και κυβέρνηση.Το στέμμα συχνά έφευγε από τα συνταγματικά όρια ,υπέσκαπτε τα θεμέλια του συστήματος και εξωθούσε την κυβέρνηση στα άκρα.Είναι γνωστό ότι ο φιλογερμανός Κωνσταντίνος κατά τη διάρκεια του Α΄ΠΠ παρέδιδε μυστικά διπλωματικά έγγραφα στις γερμανικές αρχές.

Κλείνοντας ,θα ήθελα να επισημάνω ότι η ιστορία δεν πρέπει μόνο να διδάσκεται ,αλλά και να διδάσκει.Τα γεγονότα επαναλαμβάνονται,μόνο τα ονόματα και οι εποχές αλλάζουν.”Η γνώση είναι δύναμη” έλεγε ο Μπέικον.