«Μνήμη» Πολυτεχνείου, 43 χρόνια μετά

Σαράντα τρία χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Ύστερα από τόσες δεκαετίες είναι δύσκολο να φανταστούμε τη γενναιότητα των φοιτητών και των διαδηλωτών που είχαν συρρεύσει εκείνες τις ημέρες μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο για να απαιτήσουν -εν μέσω της δικτατορίας των συνταγματαρχών που κυβερνούσαν τη χώρα- περισσότερη ανεξαρτησία. «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία»…

Τα γεγονότα που οδήγησαν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου είχαν ξεκινήσει αρκετούς μήνες νωρίτερα, τον Φεβρουάριο του 1973, όταν φοιτητές συγκεντρώθηκαν στους χώρους του Ιδρύματος ζητώντας να καταργηθεί ο Νόμος της ίδιας χρονιάς «περί διακοπής της αναβολής κατατάξεως», ο οποίος προέβλεπε την υποχρεωτική στράτευση όσων ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση κατά τη διάρκεια των σπουδών τους.

«Επεισόδια στο Πολυτεχνείο – Παρητήθη χθες η Σύγκλητος» ήταν ο τίτλος του ρεπορτάζ που δημοσιεύτηκε στον Τύπο της εποχής την Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου 1973. Οι αστυνομικές δυνάμεις εισήλθαν στο χώρο του Πολυτεχνείου και με πρωτοφανή αγριότητα επιτέθηκαν στους συγκεντρωμένους και συνέλαβαν δεκάδες από αυτούς. Σε ρεπορτάζ διαβάζουμε: «Επεισόδια τα οποία εσημειώθηκαν αιφνιδίως χθες εις τον χώρον του Πολυτεχνείου είχαν ως αποτέλεσμα την σύλληψιν πολλών φοιτητών – εκ των οποίων εκρατήθηκαν και παραπέμπονται εις δίκην ένδεκα – και την παραίτησιν ολοκλήρου της Συγκλήτου του Ιδρύματος».

Λίγες ημέρες αργότερα στις 21 Φεβρουαρίου φοιτητές κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής Σχολής στην Αθήνα, φωνάζοντας συνθήματα όπως «Δημοκρατία», «Κάτω η Χούντα» και «Ζήτω η Ελευθερία».

«3.000 φοιτηταί εκλείσθησαν αυτοβούλως στην Νομικήν» είναι ο πρωτοσέλιδος τίτλος του «Βήματος» της 22ας Φεβρουαρίου 1973. «Τρεις χιλιάδες φοιτηταί – ως μετέδωσε το Ασσοσιέιτεντ Πρες – παρέμειναν και πέραν του μεσονυκτίου εντός του κτιρίου του Πανεπιστημίου επί των οδών Σίνα, Σόλωνος και Μασσαλίας εις εκδήλωσιν διαμαρτυρίας διά την άρσιν των αναστολών κατατάξεως των συναδέλφων των» σημειώνεται στο ρεπορτάζ.

Οι συγκεντρωθέντες έδωσαν όρκο στον οποίον αναφερόταν: «Εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στο όνομα της ελευθερίας να αγνωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση α) των ακαδημαϊκών ελευθεριών β) του πανεπιστημιακού ασύλου γ) της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων». Η Αστυνομία επενέβη και πάλι για να καταστείλει τις κινητοποιήσεις, αλλά η βιαιότητα των αστυνομικών δυνάμεων ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την αγωνιστικότητα του φοιτητικού κινήματος.

Κήρυξη αποχής

Εννέα μήνες αργότερα, στις 14 Νοεμβρίου, φοιτητές συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο του Πολυτεχνείου και αποφάσισαν την κήρυξη αποχής από τα μαθήματα. «Συγκεντρώσεις φοιτητών μέχρις αργά την νύκτα» ήταν ο τίτλος ρεπορτάζ στις 15 Νοεμβρίου. «Πολυπληθής, εντυπωσιακή σε εκδηλώσεις και πολλών ωρών διαρκείας συγκέντρωση διαμαρτυρίας για τα τελευταία κυβερνητικά μέτρα και ιδιαίτερα για το θέμα των αρχαιρεσιών στους συλλόγους τους, πραγματοποίησαν χθες οι σπουδαστές όλων των Σχολών του Ε.Μ. Πολυτεχνείου» σημειώνεται στο ρεπορτάζ.

Όσο περνούσε η ημέρα άρχισαν να μαζεύονται ολοένα και περισσότεροι φοιτητές στο Πολυτεχνείο, αλλά και άλλοι που είχαν πληροφορηθεί τα νέα. Το απόγευμα πάρθηκε η απόφαση για κατάληψη του Πολυτεχνείου. Οι πόρτες έκλεισαν και άρχισε η οργάνωση της εξέγερσης.

Την επόμενη ημέρα η λειτουργία ραδιοφωνικού σταθμού με εκφωνητές τη Μαρία Δαμανάκη και τον Δημήτρη Παπαχρήστου έπαιξε βασικό ρόλο στην εξέλιξη των κινητοποιήσεων. Το ραδιόφωνο, το κοινωνικό δίκτυο της εποχής, κατάφερε να ενημερώσει τους πολίτες για όσα συνέβαιναν μέσα στο Πολυτεχνείο και να τους οδηγήσει στους δρόμους γύρω από αυτό.

Την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου, διαβάζουμε στο «Βήμα»: «Έντονοι εκδηλώσεις ημέρα και νύκτα εις το Πολυτεχνείον». Το ρεπορτάζ λέει: «Έντονον πολιτικόν χαρακτήρα έχει ήδη προσλάβει η συγκέντρωσις των σπουδαστών, οι οποίοι έχουν κλεισθεί από την εσπέραν της Τρίτης εις το κτίριον του Πολυτεχνείου, όπου και παρέμειναν καθ’ όλην την ημέραν της χθες και πέραν του μεσονυκτίου. Εις τους σπουδαστάς, οι οποίοι είχαν συγκεντρωθεί την Τρίτην, προστέθηκαν χθες μεγάλαι ομάδες και άλλων με αποτέλεσμα το σύνολον των συγκεντρωθέντων τόσον εντός όσον και εκτός του Πολυτεχνείου να κυμαίνεται τώρα γύρω από τας δέκα χιλιάδας. Οι συγκεντρωθέντες συνέχισαν χθες να προβαίνουν εις εντόνους εκδηλώσεις κατά της κυβερνήσεως και του καθεστώτος με συνθήματα, τα οποία με την πρόοδον του χρόνου αποκτούν ολοέν οξύτερον πολιτικόν περιεχόμενον».

Η πρώτη αντίδραση του δικτατορικού καθεστώτος ήταν να στείλει μυστικούς πράκτορες να ανακατευθούν με το πλήθος και σκοπευτές να ακροβολιστούν στα γύρω κτίρια. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας μεγάλες αστυνομικές δυνάμεις επιτέθηκαν εναντίον όσων ήσαν συγκεντρωμένοι έξω από το Πολυτεχνείο με κλομπ, δακρυγόνα και πλαστικές σφαίρες. Οι περισσότεροι διαλύθηκαν. Οσοι έμειναν έστησαν οδοφράγματα ανατρέποντας τρόλεϊ και συγκεντρώνοντας υλικά από νεοανεγειρόμενες οικοδομές, ενώ άναβαν φωτιές για να εξουδετερώσουν τα δακρυγόνα.

Ο δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τον Στρατό. Τρία άρματα μάχης κατέβηκαν από του Γουδή προς το Πολυτεχνείο. Τα δύο στάθμευσαν στις οδούς Τοσίτσα και Στουρνάρα, αποκλείοντας τις πλαϊνές πύλες του Ιδρύματος και το άλλο έλαβε θέση απέναντι από την κεντρική πύλη. Η Συντονιστική Επιτροπή των φοιτητών ζήτησε διαπραγματεύσεις, αλλά το αίτημά τους απορρίφθηκε.

Στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου το άρμα που βρισκόταν απέναντι από την κεντρική πύλη πήρε εντολή να εισβάλει. Έπεσε πάνω στην πύλη και την έριξε παρασέρνοντας μία κοπέλα που ήταν σκαρφαλωμένη στον περίβολο κρατώντας την ελληνική σημαία.

«Επίλογος»

Στο «Βήμα» της 17ης Νοεμβρίου 1973 διαβάζουμε : «Νεκροί και τραυματίαι στο κέντρο των Αθηνών – Τεθωρακισμένα κατήλθαν στην πόλη». «Δραματικήν τροπήν προσέλαβαν χθες εντός και εκτός του χώρου του Πολυτεχνείου οι φοιτητικαί εκδηλώσεις που ήρχισαν από την Τρίτην. … Μέχρι και του μεσονυκτίου η κατάστασις ήτο άκρως συγκεχυμένη. …Αι αρχαί ηρνούντο να παράσχουν οιανδήποτε πληροφορίαν επί των φημών ότι πέραν των πολλών τραυματιών υπήρχαν και νεκροί. … Επίσης εγνώσθη ότι στις 11 μ.μ. μετεφέρθη στον Σταθμό Α’ Βοηθειών ένας νεκρός, ενώ υπήρχον πληροφορίαι και για άλλους νεκρούς. … Από την Αστυνομία η μόνη πληροφορία που παρείχετο ήτο ότι δεν υπήρχε νεκρός αστυνομικός. Περί το μεσονύκτιον ενεφανίσθησαν εις τον κόμβον των Αμπελοκήπων, προερχόμενα από το Γουδί και τον Διόνυσον, τεθωρακισμένα οχήματα και τανκς. … Λίγο πριν από τα μεσάνυκτα έξω από το Πολυτεχνείον το πλήθος παρέμενε πυκνόν και αμετακίνητον παρ’ όλον ότι ηκούοντο πυροβολισμοί και ριπαί αυτομάτων από την κατεύθυνσιν της οδού Τοσίτσα και της οδού Μάρνη και παρά τας φήμας ότι ήδη υπήρχον νεκροί και τραυματίαι από σφαίρας πυροβόλων όπλων. … Τα τανκς που είχαν φθάσει λίγο μετά τα μεσάνυκτα στην αρχή της λεωφόρου Αλεξάνδρας κατέβαιναν προς τα κάτω φωτίζοντας με προβολείς τον δρόμο και τα μπαλκόνια των πολυκατοικιών και καταστρέφοντας τα οδοφράγματα που είχαν στηθεί. Συνοδευόμενα από τρία ερπυστριοφόρα και ασυρματοφόρα έφθασαν στις 2 παρά 10 προ του Πολυτεχνείου χώρο όπου δεν υπήρχε κόσμος. Οι εντός του Πολυτεχνείου έψαλαν τον εθνικό ύμνο και φώναζαν “Είμαστε αδέλφια”».

Στο κύριο άρθρο της εφημερίδας εκείνη την ημέρα σημειώνεται: «Από την όλη μέχρι τώρα στάση του ελληνικού λαού και από την διαδρομή των τελευταίων εξήμισυ ετών, μέχρι και των γεγονότων των ημερών αυτών, θα έπρεπε να είχε ήδη πεισθή η σημερινή Κυβέρνηση πως μοναδική διέξοδον αποτελεί η πραγματική αποκατάσταση της ανόθευτης λαϊκής κυριαρχίας. Στις κρίσιμες αυτές ώρες υποδηλώνεται πόσον ασύμφορη είναι η εμμονή σε αυταρχικά καθεστώτα».

Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Αστυνομίας, στις 17 Νοεμβρίου συνελήφθησαν 840 άτομα, αλλά στην πραγματικότητα ήταν πολύ περισσότεροι. Οι νεκροί επισήμως ανέρχονται σε 34 άτομα. Ωστόσο, τα θύματα πρέπει να ήταν περισσότερα, καθώς πολλοί βαριά τραυματισμένοι, προκειμένου να διαφύγουν τη σύλληψη, αρνήθηκαν να διακομιστούν σε νοσοκομείο.

Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος ανατράπηκε με πραξικόπημα στις 25 Νοεμβρίου. Πρόεδρος ορίστηκε ο αντιστράτηγος Φαίδων Γκιζίκης. Ισχυρός άνδρας του νέου καθεστώτος ήταν ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης, που επέβαλε ένα καθεστώς σκληρότερο από εκείνο του Παπαδόπουλου. Η δικτατορία κατέρρευσε τελικά στις 23 Ιουλίου του 1974, αφού είχε ήδη προηγηθεί η τουρκική εισβολή στην Κύπρο.