Εσείς γνωρίζετε την Αμπελιτσιά; Υπάρχει μόνο στην Κρήτη και πουθενά αλλού στον κόσμο!

Η Αμπελιτσιά (με το επιστημονικό όνομα Zelkovaabelicea), που είναι γνωστή για την κατασκευή της παραδοσιακής κατσούνας, είναι ένα είδος δένδρου που υπάρχει μόνο στην Κρήτη και πουθενά αλλού στον κόσμο! Για χάρη της πραγματοποιήθηκε πριν λίγες μέρες  στο Καβούσι Λασιθίου η ετήσια συνάντηση της επιστημονικής επιτροπής του προγράμματος «Διατήρηση της Αμπελιτσιάς στην Κρήτη 2017-2020»

Η Αμπελιτσιά απαντάται σε όλους τους ορεινούς όγκους του νησιού και η παρουσία της στην Κρήτη χρονολογείται εκατομμύρια χρόνια πριν.Με βάση τον Διεθνή Οργανισμό για τη Διατήρηση της Φύσης είναι ένα από τα περίπου 2.500 φυτικά είδη που θεωρούνται ότι βρίσκονται σε κίνδυνο και απειλούνται με εξαφάνιση. Επιπλέον, η Zelkovaabelicea προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία (Οδηγία για Οικοτόπους 92/43), την εθνική νομοθεσία (Προεδρικό Διάταγμα 67/81) και από διεθνείς Συνθήκες όπως αυτή της Βέρνης.

Αντικείμενο του προγράμματος «Διατήρηση της Αμπελιτσιάς στην Κρήτη 2017-2020» είναι να προωθήσει και να καταστήσει δυνατή τη διατήρηση της αμπελιτσιάς στο νησί μας μέσω μια σειράς δράσεων προστασίας σε συνδυασμό με δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού.

Διήμερη συνάντηση

Κατά τη διάρκεια της πρώτης μέρας της διήμερης συνάντησης συζητήθηκε η πρόοδος του έργου, τα μέχρι τώρα αποτελέσματάτου καθώς και οι δράσεις που προβλέπονται για τα επόμενα έτη. Τη δεύτερη μέρα οι συμμετέχοντες επισκέφτηκαν την περιοχή του Οροπεδίου του Καθαρού όπου εφαρμόζονται δράσεις για τη διατήρηση του είδους.

Στη συνάντηση της επιτροπής συμμετείχαν εκπρόσωποι από το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (συντονιστής του προγράμματος), από το Πανεπιστήμιο του Φρίμπουργκ της Ελβετίας, από το Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών – Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Βοτανικής,από το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας της Ιταλίας – Institute of Biosciences and Bioresources του Παλέρμο της Σικελίας και από τις Διευθύνσεις Δασών Χανίων, Ρεθύμνης, Ηρακλείου και Λασιθίου.

Οι συντελεστές του έργου ευχαρίστησαν θερμά την ευρύτερη τοπική κοινωνία και ιδιαίτερα την τοπική κοινότητα και τον Πολιτιστικό σύλλογο Καβουσίου «για τη θετική αντιμετώπιση αυτής της προσπάθειας, την αμέριστη συμπαράσταση στην υλοποίηση των δράσεων του έργου αλλά και το φιλόξενο περιβάλλον που δημιούργησαν κατά τη διάρκεια της συνάντησης».

Το δέντρο των Ορέων

Η Αμπελιτσιά, σύμφωνα με τις επιστημονικές καταγραφές που υπάρχουν, φύεται σε όλους τους ορεινούς όγκους της Κρήτης αλλά σχεδόν το 80% του συνολικού πληθυσμού του είδους εντοπίζεται στα Λευκά Ορη και κυρίως στις περιοχές: Ομαλό, Ποριά, Θέρισο, Ζούρβα, οροπέδιο Νιάτου, Ιμβρο και Ελυγιά. Σε μικρότερους πληθυσμούς απαντάται στον Ψηλορείτη, τον Κέδρο, τη Δίκτη και τη Θρυπτή.
Σημειώνεται ότι μέχρι πολύ πρόσφατα, δεν υπήρχαν στοιχεία για τα μεγέθη των πληθυσμών Αμπελιτσιάς στην Κρήτη – υπήρχαν μόνο αδρές εκτιμήσεις για την ύπαρξη μερικών εκατοντάδων ενήλικων δέντρων. Όμως, χάρη στην υλοποίηση δύο σημαντικών 3ετών εθνικών προγραμμάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος που ολοκληρώθηκαν το διάστημα 2013-2015, με χρηματοδότηση από εθνικούς πόρους και του ΕΣΠΑ 2007-2013, έγινε μια πρώτη συστηματική καταγραφή που επιτρέπει μια πιο ακριβή εκτίμηση του μεγέθους των πληθυσμών του είδους: στην περιοχή των Λευκών Ορέων, εκτιμάται ότι υπάρχουν περίπου 16.000 δέντρα (ώριμα αναπαραγωγικά άτομα) και στο σύνολο της Κρήτης, περίπου 20.000 δέντρα. Ωστόσο, εκτιμάται ότι υπάρχουν πάνω από 300.000 άτομα αμπελιτσιάς (ίσως και πολλά παραπάνω!) σε όλη την Κρήτη σε θαμνώδη μορφή, ύψους μέχρι 1,5μ., την πιο συνηθισμένη μορφή που συναντά κάποιος την Αμπελιτσιά στο βουνό! Αυτό συμβαίνει γιατί οι τρυφεροί βλαστοί της Αμπελιτσιάς βόσκονται έντονα την Ανοιξη και το Καλοκαίρι, όταν “ανεβαίνουν” τα κοπάδια ζώων στα ορεινά, και τα φυτά δεν προλαβαίνουν να αναπτυχθούν σε μορφή δέντρου. Επιπλέον, το είδος αναπαράγεται από φυσικού του πολύ εύκολα με παραβλαστήματα, σχηματίζοντας έτσι πυκνές συστάδες με φυτά σε θαμνώδη μορφή. Ωστόσο παρά τα παραπάνω μεγέθη πληθυσμών, οι μελέτες αξιολογούν, με βάση και τις υπάρχουσες και εκτιμώμενες απειλές, ότι η κατάσταση των φυσικών πληθυσμών είναι “μη ικανοποιητική-ανεπαρκής” και απαιτούνται κάποια διαχειριστικά μέτρα για να βελτιωθεί και να μην κινδυνέψει περαιτέρω το είδος.

Κίνδυνοι

Η Αμπελιτσιά έχει από φυσικού της πρόβλημα με την εγγενή αναπαραγωγή καθώς  συνήθως τα όποια μεγάλα δένδρα υπάρχουν, δεν παράγουν σπόρους κάθε χρονιά, υπάρχει ένας κύκλος 3-4 χρόνων. Αλλά και όταν υπάρχουν, λίγοι σπόροι του είδους βλαστίζουν και ακόμη πιο λίγα αρτίβλαστα μεγαλώνουν λόγω του συνδυασμού του αργού ρυθμού ανάπτυξής τους και της βόσκησης. Επίσης, βλαστοί των δένδρων χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των παραδοσιακών μπαστουνιών (κατσούνες) και η εμπορευματοποίηση αυτής της παραδοσιακής πρακτικής, λόγω της αυξημένης ζήτησης από τους τουρίστες, μπορεί να γίνει ιδιαίτερα απειλητική για ορισμένους φυσικούς πληθυσμούς του είδους. Και βέβαια σημαντικές απειλές είναι οι πυρκαγιές και η ξηρασία.