“Unternehmen Merkur” 77 χρόνια μετά – Η πολιτισμική ταυτότητα των Κρητικών μέσα από τους αγώνες

Φέτος συμπληρώνονται 77 χρόνια από την έναρξη του αγώνα των Κρητικών κατά του ναζιστικού καθεστώτος. Πολλά γράφονται σε κάθε επέτειο της Μάχης της Κρήτης σχετικά με τo πάθος με το οποίο οι Κρητικοί χωρίς στοιχειώδη οπλισμό και ενώ υστερούσαν αριθμητικά κατάφεραν να παλέψουν 12 ημέρες για το νησί που το Βερολίνο πίστευε ότι θα καταληφθεί μέσα σε λίγες ώρες. Το σθένος με το οποίο πολέμησαν οι κάτοικοι του νησιού αποτέλεσε εφαλτήριο για να γραφτούν όχι μόνο εγκωμιαστικά κείμενα αλλά και αμφιλεγόμενες ιστορικές προσεγγίσεις όπως αυτή του ιστορικού Χάιντς Ρίχτερ  που προκάλεσε όχι μόνο αντιδράσεις αλλά και δικαστικές διαμάχες.

Όταν το πρωί της 20^ης Μαΐου 1941 ξεκίνησε η «Επιχείρηση Ερμής» για την κατάληψη της Κρήτης και ο ουρανός του νησιού γέμισε χιλιάδες αλεξιπτωτιστές, οι Κρητικοί υπερασπίστηκαν το νησί τους με ότι μέσο διέθεταν, απαρχαιωμένα τουφέκια- απομεινάρια από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, πέτρες, μαγκούρες, κουζινομάχαιρα και γεωργικά εργαλεία. Παρά την υπόσχεση του διοικητή των γερμανικών δυνάμεων- πτεράρχου Στούντεντ- στον Χίτλερ για μια εύκολη νίκη, το νησί έγινε το «νεκροταφείο των Γερμανών αλεξιπτωτιστών» χαρακτηρισμός που αντικατοπτρίζει τις μεγάλες απώλειες  των Γερμανών  και αιτιολογεί την απόφαση του Χίτλερ να διατάξει τον τερματισμό κάθε αεραποβατικής επιχείρησης στο μέλλον.

Δεν πρόκειται όμως μόνο για τη Μάχη της Κρήτης. Ούτε πρόκειται μόνο για εγκωμιαστικά κείμενα προς ανύψωση του εθνικού φρονήματος. Είναι τα ιστορικά γεγονότα τα οποία επιβεβαιώνουν  το σθένος με το οποίο οι Κρητικοί μάχονταν ανά τους αιώνες, σε τόσους αγώνες για την ανεξαρτησία και την ελευθερία. Η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770), η Κρητική Επανάσταση (1866) και το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου, η σφαγή στην Ανώπολη (1896), η σφαγή του Ηρακλείου (1898),η Επανάσταση στο Θέρισσο (1905), τα τρία Ολοκαυτώματα των Ανωγείων (1822,1867,1941),η Σφαγή της Κανδάνου (1941) και το Ολοκαύτωμα της Βιάννου (1943) είναι μόνο μερικά από τα ποιο γνωστά γεγονότα που επιβεβαιώνουν ότι η πολιτισμική ταυτότητα των Κρητικών διαμορφώθηκε μέσα από τις αντιξοότητες.

Οι ιστορικές αυτές συγκυρίες είναι και ο λόγος που ο λαϊκός πολιτισμός του νησιού μέχρι σήμερα παρουσιάζει μια ιδιορρυθμία όσον αφορά τη νοοτροπία, τα ήθη, τα έθιμα και την ομιλία των κατοίκων. Οι Κρητικοί διαθέτουν πολύ ισχυρή πολιτισμική-εθνική ταυτότητα εφόσον  επί πολλούς αιώνες ήταν «κλεισμένοι στον εαυτό τους» προκειμένου να διαφυλάξουν τον εθνισμό τους απέναντι στους ετερόδοξους και αλλόθρησκους κατακτητές.(Κοντοσόπουλος,1992:42) Η σχέση όμως αυτή της ισχυρής πολιτισμικής ταυτότητας των  Κρητικών με τους αγώνες για την ελευθερία είναι μια σχέση αμφίρροπη. Οι αγώνες διαμόρφωσαν την ισχυρή ταυτότητα των Κρητικών που παρατηρείται μέχρι σήμερα μα και η ταυτότητα των Κρητικών έδωσε μορφή και καθόρισε τους αγώνες τους.

Φυσικά και υπήρξαν μεταβολές  στην διαμόρφωση της πολιτισμικής ταυτότητας  παρά την εσωστρέφεια και την προσπάθεια διαφύλαξης της. Εξάλλου οι ταυτότητες των λαών είναι ζωντανοί οργανισμοί που εξελίσσονται. Είναι κομμάτι της πολιτισμικής ταυτότητας των Κρητικών η κατοχή, οι σφαγές, οι αγώνες. Κομμάτι της είναι και η διαρκής προσπάθεια διαφύλαξης και μη αλλοίωσης της.

Δεν θα μπορούσε κανείς να κλείσει το κείμενο αυτό καλύτερα, από τον Νίκο Καζαντζάκη:

«Σαράντα μέρες γύριζα το περασμένο καλοκαίρι στην Κρήτη για να δω τα χωριά που γκρέμισαν και έκαψαν οι βάρβαροι και τους άντρες και τις γυναίκες που τους έντυσαν τη μαύρη αρματωσιά του πένθους. Περίμενα ν΄ ακούσω κλάματα και να δω χέρια ν’ απλώνονται να ζητούν βοήθεια. Και βρήκα ανυπόταχτες απαράδοτες ψυχές και κορμιά μισόγυμνα, πεινασμένα και αλύγιστα, τι δύναμη και τι αντοχή είναι τούτη, συλλογιζόμουν, και που βρίσκουν τα κορμιά τούτα τόση ψυχή; Και ποια ακριτική πνοή τους δίνει τόση αψηφισιά να παλεύουν με τον θάνατο; Οι Κρητικοί, αλήθεια, αγαπούν παράφορα τη ζωή και συνάμα ποτέ δεν φοβούνται τον θάνατο.»

Άρθρο της Ελευθερίας Ντισπυράκη

Φιλοσοφική Σχολή του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας