Εξωτικό τοπίο στα Αστερούσια: Οι Φοίνικες… των πειρατών

Ο θρύλος θέλει τους φοίνικες της Κρήτης που συναντάμε κοντά σε παραλίες του νότου να έχουν τις ρίζες τους στα χρόνια των Αράβων πειρατών που ως συχνοί μουσαφίρηδες του νησιού μας, στα μέρη που κατασκήνωναν κατά καιρούς άφηναν τα ίχνη τους, συμπεριλαμβανομένων των κουκουτσιών από τους χουρμάδες που έφερναν μαζί τους.

Όπως και να χει, οι φοίνικες του κρητικού  νότου, όπως αυτοί από το Φαράγγι του Μαρτσάλου, στην ευρύτερη περιοχή της Μονής Οδηγήτριας, που φαίνονται στις φωτογραφίες που δημοσιεύουμε, δίνουν ένα ιδιαίτερα εξωτικό τόνο στο τοπίο του νησιού μας.

Όποιος επιχειρήσει την κατάβαση του συγκεκριμένου φαραγγιού, έχοντας πρώτα κάνει μια στάση  στο σπηλαιώδη ναό της Παναγίας της Μαρτσαλιανής, στα κάθετα και απότομα βράχια με τις πολλές σπηλιές, θα βρεθεί ανάμεσα σε αυτοφυείς φοίνικες του Θεόφραστου Εδώ, στο Μάρτσαλο, υπάρχει μια από τις μεγαλύτερες αποικίες του είδους στην Κρήτη.

Σπάνιο είδος

Ο φοίνικας του Θεόφραστου (Phoenix Theophrasti), γνωστός κι ως Κρητικός φοίνικας ή κρητική χουρμαδιά, είναι ένα σπάνιο ενδημικό είδος, το οποίο απαντάται σε όλη την Κρήτη, σε πολλά νησιά του Αιγαίου και στην Αττάλεια της νοτιοδυτικής Τουρκίας. Ευδοκιμεί σε αμμώδεις υγρές κοιλάδες ή βραχώδεις περιοχές, κοντά στο επίπεδο της θάλασσας. Στη Κρήτη, εκτός από το φαράγγι του Μαρτσάλου, υπάρχει το φημισμένο  μεγαλύτερο φοινικόδασος της Ευρώπης, που βρίσκεται στο Βάι και άλλα μικρότερα στην περιοχή του Πρέβελη και στον Άγιο Νικήτα Αστερουσίων, ενώ πολλές είναι οι περιοχές όπου υπάρχουν συστάδες φοινίκων.

Προς τιμήν

Το είδος περιγράφτηκε ως νέο το 1967 από τον Greuter και ονομάστηκε «Phoenix Theophrasti», προς τιμήν του πατέρα της Βοτανικής, Θεόφραστου (372-287πΧ), ο οποίος αναφέρει πρώτος την ύπαρξη του φοίνικα στην Κρήτη. Ο φοίνικας του Θεόφραστου συνήθως συγχέεται με το εισηγμένο καλλωπιστικό είδος των Καναρίων νησιών, το οποίο όμως δεν παράγει παραφυάδες και αναπτύσσεται πιο γρήγορα. Το δέντρο φτάνει σε ύψος έως και τα 15m, συνήθως παράγει παραφυάδες και μπορεί να εμφανίσει περισσότερους από ένα κορμούς και μοιάζει με τη χουρμαδιά (Phoenix dactylifera). Ωστόσο οι καρποί του, που μοιάζουν με χουρμάδες, δεν τρώγονται (εκτός από ελάχιστους ντόπιους).

Κίνδυνος

Τα τελευταία χρόνια στην Κρήτη υπάρχει τεράστιος προβληματισμός για το μέλλον του φοίνικα, καθώς τα υπόλοιπα εισηγμένα είδη φοινίκων του νησιού έχουν υποστεί τεράστια καταστροφή από το κόκκινο σκαθάρι (Rhynchophorus ferrugineus). Το σκαθάρι εισήχθη κατά λάθος, μαζί με φοίνικες από την Αφρική, και έχει προκαλέσει ανυπολόγιστη οικολογική καταστροφή. Προς το παρόν ο φοίνικας του Θεόφραστου έχει γλιτώσει την καταστροφή, μάλλον λόγω του ότι το εσωτερικό του κορμού του δεν είναι τόσο τρυφερό όσο των άλλων φοινικόδεντρων. Όταν όμως καταστραφούν οι υπόλοιποι φοίνικες, το σκαθάρι υπάρχει κίνδυνος να στραφεί εναντίον του κρητικού είδους.

Φωτογραφίες: Μανώλης Ντρετάκης