Η μάσκα στην Ελλάδα και την Αίγυπτο

Η μάσκα γεννήθηκε από την έμφυτη ανάγκη της αλλαγής προσωπικότητας και σε κάθε περίπτωση είχε να κάνει με την κάλυψη της αυθεντικής εικόνας ενός ατόμου και της προβολής προς τα έξω κάποιου άλλου. Σαν πολιτιστικά αντικείμενα, οι μάσκες έχουν χρησιμοποιηθεί παγκοσμίως και σε όλες τις χρονικές περιόδους με διαφοροποίηση σε εμφάνιση όσο και σε χρήση και συμβολισμό.

Στα διάφορα στάδια της εξέλιξής του ο άνθρωπος προσπαθεί, έχει την ανάγκη να μοιάσει με το θείο, το ιερό γι’ αυτό φτιάχνει ζωόμορφες μάσκες που αντιπροσωπεύουν θεότητες, πολεμιστές, μάγους.

Η ιστορική αναδρομή

Ήρθε γρήγορα η Τσικνοπέμπτη και φυσικά οι Απόκριες, δηλαδή η αποχή από το κρέας [από +κρέας] η νηστεία και η κάθαρση ως την πολυπόθητη Ανάσταση και φυσικά την αλλαγή. Η ανάγκη η εσωτερική για αλλαγή είναι πάρα πολύ μεγάλη τώρα περισσότερο από ποτέ. Γι’ αυτό και η μάσκα έχει την πρωτοκαθεδρία της τούτες τις ημέρες για μικρούς και μεγάλους.

Σύμφωνα,  με την Αναλυτική Ψυχολογία του Κάρλ Γιούνγκ, [που αναφέρει σε άρθρο της η κα Ελένη Βαξεβανίδου], όλοι οι άνθρωποι φέρουν προσωπείο, την “περσόνα”, όπως την αποκαλεί ο διάσημος ψυχαναλυτής.  Αυτό το διαμορφώνουμε σαν προσωπικότητες, ανάλογα με τον εαυτό που θέλουμε να προβάλουμε προς τα έξω, στο περιβάλλον μας. Η “περσόνα” όχι  μόνο προβάλει στους άλλους αυτό που θέλουμε να δείξουμε, αλλά καλύπτει έντεχνα και ένα άλλο κομμάτι του εαυτού μας, που ο Γιούνγκ αποκαλεί “Σκιά” και έχει να κάνει με τον «κακό» μας σκοτεινό εαυτό, τον οποίο όχι μόνο θέλουμε να κρατήσουμε κρυμμένο από το περιβάλλον μας, αλλά και από εμάς τους ίδιους, γιατί δεν αντέχουμε να τον αντιμετωπίσουμε. Όπως, λοιπόν, είναι εμφανές, το προσωπείο, η μάσκα, ήδη αποτελεί αρχετυπικό στοιχείο της προσωπικότητας και είναι τόσο παλιό όσο και ο άνθρωπος.

Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες της αρχαίας ελληνικής ιστορίας διαβάζουμε πως η θεατρική μάσκα εμφανίζεται στην Ελλάδα, σε αρχαία τραγωδία που ανέβασε ο Θέσπις στην 61η Ολυμπιάδα, δηλ. μεταξύ 536-532 π.Χ.. Η μεταμφίεση σχετίζεται άλλωστε, εκτός των άλλων καταβολών και συμβολισμών, και με τη λατρεία του Διονύσου και τη γένεση του δράματος. Τοτέμ, δηλαδή, ιερό έμβλημα του Διονύσου ήταν ο τράγος και γι αυτό οι χορευτές κατά τις εορτές του Θεού μεταμφιέζονται σε τράγους, φορώντας τραγίσια δέρματα και τοποθετούν στο κεφάλι τους κέρατα. Έτσι ξεφεύγουν από την ανθρώπινη κατάσταση και περνούν σε μία θεϊκή έκσταση, κάνοντας πράξεις μιμητικές των αναπαραγωγικών κυρίως στοιχείων της ζωής.

Χρυσές νεκρικές μάσκες, έχουν ανευρεθεί σε τάφους βασιλέων των Ασιατικών Βασιλείων, σε μούμιες των Ίνκας και αλλού. Ιδιαίτερα στα κτερίσματα των ταφικών κύκλων των Μυκηνών συμπεριλαμβάνονται και χρυσές προσωπίδες, που υποδηλώνουν την βασιλική ή πριγκιπική καταγωγή του ταφέντα, με έμφαση στη χρυσή μάσκα του Ταφικού Κύκλου Α που βρέθηκε από τον Σλήμαν, ο οποίος πίστεψε ότι ανήκε στον Βασιλέα Αγαμέμνονα (1550 π.Χ. περίπου – Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών).

Η διασημότερη όμως, παγκοσμίως, νεκρική μάσκα, είναι αυτή του Φαραώ Τουτανγχαμών. Στην Αίγυπτο, την ίδια εποχή περίπου, οι Φαραώ δεν θάβονται πλέον σε πυραμίδες, αλλά σε τάφους, στην Κοιλάδα των Βασιλέων. Ο τάφος του Τουτανγχαμών που ανακαλύφθηκε το 1922, έκρυβε ένα καταπληκτικό θησαυρό από πολύτιμα αντικείμενα, κοσμήματα , τρόφιμα και ρούχα. Η μούμια του Φαραώ, έφερε μάσκα φτιαγμένη από χρυσό, λάπις, λάζουλι και άλλους ημιπολύτιμους λίθους (1340 π.Χ. περίπου – Κάϊρο, Αιγυπτιακό Μουσείο).

Η Σιβιανή μάσκα

Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Νίκος Ψιλάκης γράφει: Η Παραδοσιακή Κρητική μάσκα από αγαύη (αθάνατο), συνηθίζεται στο χωριό Σίβας της επαρχίας Πυργιωτίσσης. Μοναδική στον ελληνικό χώρο – μάλλον και στον ευρωπαϊκό – κατασκευάζεται με μια ιδιαίτερη τεχνική. Αδειάζουν τη βαρελοειδή ρίζα του φυτού, βάζουν μαλλιά ή δέρματα προβάτων και προσαρμόζουν στην κορυφή μεγάλα κέρατα. Η προσαρμογή της μάσκας στο ανθρώπινο κεφάλι δημιουργεί ένα τερατοειδές εξωπραγματικό σχήμα, προσδίδει ύψος σ’ αυτόν που τη φορά, ενώ τα κέρατα παραπέμπουν σε ζωομορφικές μεταμφιέσεις.

Το ιστορικό της Σιβιανής μάσκας

Το 1958 ο Οδυσσέας Μεσσαριτάκης, από τον Σίβα του Δήμου Φαιστού μικρό παιδί τότε και με διάθεση δημιουργίας, θέλησε να φτιάξει κάτι διαφορετικό με τον κορμό του αθανάτου. Άρχισε να τον λαξεύει με περισσή μαεστρία ώσπου να αποχτήσει μορφή. Το αποτέλεσμα τέλειο και απίστευτης αποδοχής για τα επόμενα χρόνια των δεκαετιών ’60 και ’70. Όμως,  όπως όλα τα όμορφα πράγματα έχουν ακμή και παρακμή έτσι και η μάσκα η παιδική – δημιουργία του δεξιοτέχνη Οδυσσέα – πέρασε στην παρακμή για πολλά χρόνια ώσπου το Φεβρουάριο του 2017 αναβίωσε ξανά η φήμη και δημιουργία της πρωτινής Σιβιανής μάσκας  και  – ω ευτυχία –  από τον ίδιο τον δημιουργό της. Ώριμος πια με πολλή πείρα, με μνήμες ανεξίτηλες χαραγμένες στο νου, καθοδηγεί στο πώς οι νέοι Σιβιανοί θα δώσουν πνοή στις μάσκες φτιαγμένες από την ρίζα του αθανάτου… για να μείνουν αθάνατες.

Ο Γάλλος φωτογράφος Charles Fréger πέρυσι [Φεβρουάριος 2017] φωτογράφησε τη Σιβιανή μάσκα στο δάσος του Ρούβα με φόντο την πεδιάδα της Μεσαράς, έχοντας ως μοντέλα του τους νέους του Σίβα Φαιστού, μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου “Θέμος Κορνάρος”, με εκπληκτικό αποτέλεσμα.!

Σύμφωνα με τις αρχές της ψυχολογίας, η ισχυρότερη εξάρτηση του ατόμου είναι αυτή από την εικόνα του εαυτού του. Για να διατηρήσει λοιπόν κάποιος την «καλή του εικόνα» προς το περιβάλλον, μια που αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχική του ισορροπία, καταλήγει στην δημιουργία της περσόνα που αναφέραμε πιο πάνω. Εφ’ όσον δεν αντέχει να παρουσιάσει μία εικόνα στραπατσαρισμένη, και πολύ περισσότερο να την ανεχθεί ο ίδιος, θα καταφύγει στα προσωπεία. Έτσι η μάσκα σαν αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μας, θα επιβιώνει μέχρι την οριστική διάλυση της μορφής και ο αληθινός εαυτός θα αποτελεί πάντα ένα ζητούμενο μέσω της αυτογνωσίας.

Καλές Απόκριες!

Εύα Καπελλάκη – Κοντού [Εκπαιδευτικός και αρθρογράφος Lettere Classiche dell’ Universita’ degli studi di Napoli “Federico II”].

Πηγή: Εφημερίδα Άποψη του Νότου