Σπήλι Ρεθύμνου… Ανακαλύψτε την καρδιά της Κρήτης

Το Σπήλι βρίσκεται 30km νότια του Ρεθύμνου, σε υψόμετρο 430m, και είναι κτισμένο στους πρόποδες του όρους Βορίζη, παραφυάδας του Ψηλορείτη. Ο πληθυσμός του χωριού φτάνει τους 800 κατοίκους οι οποίοι αυξάνονται κατά τους θερινούς μήνες. Οι κάτοικοι του χωριού είναι κυρίως αγρότες, κτηνοτρόφοι και έμποροι, αλλά τα τελευταία χρόνια κυρίως οι νέοι, ασχολούνται με τον τουρισμό.

Το χωριό αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβο για την νότια Κρήτη και αυτό το κάνει ιδιαίτερα προνομιούχο για την θέση του. Λόγω της σπουδαιότητας της θέσης του, στο χωριό λειτουργούν σχεδόν όλες οι υπηρεσίες όπως: Τράπεζες, Ταχυδρομείο, ΟΤΕ, Κέντρο Υγείας, Αστυνομία ακόμα και συνεδριακό κέντρο στην Μητρόπολη. Ως εκ τούτου το μέρος ενδείκνυται για ξένους αλλά και για Έλληνες όπου μπορούν να συνδυάσουν τις διακοπές τους χωρίς να τους λείψει τίποτα.

Στο κέντρο του χωριού, στην πλατεία με τα δύο αιωνόβια πλατάνια, βρίσκεται η κεφαλοβρύση όπως την αποκαλούν οι Σπηλιανοί. Πρόκειται για μία σειρά από 25 κρήνες (βρύσες) με μορφή κεφαλής λιονταριού από τα στόματα των οποίων ρέουν 330 κ.μ. νερού κάθε ώρα, πλούσιου σε σίδηρο και με σταθερή θερμοκρασία στους 13°C. Γύρω από την κεφαλοβρύση υπάρχουν ταβέρνες με γνήσια Κρητική κουζίνα, γραφικά καφενεία και καταστήματα λαϊκής τέχνης.

Η πλούσια βλάστηση του χωριού οφείλεται στο γεμάτο πέστροφες ποτάμι που διέρχεται στα νότια του, το οποίο προσεγγίζεται μέσω μίας διαδρομής μεγάλου φυσικού κάλλους.

Ένα από τα αξιοθέατα του χωριού είναι και οι πολλοί παραδοσιακοί νερόμυλοι που διασώζονται και κυρίως ένας από αυτούς που βρίσκεται ακόμα σε λειτουργία, ενώ γραφικό είναι και το χαρακτηρισμένο από την Ευρωπαϊκή Ένωση μονοπάτι Ε4 διαδρομή 20 «Σπήλι – Γερακάρι» η οποία περνάει από το ξωκλήσι του Αγ. Πνεύματος μέσα από τους καταπράσινους ελαιώνες βόρεια του χωριού. Επίσης, κοντά στο χωριό ξεκινάει το ωραιότερο φαράγγι του Ρεθύμνου, το Κουρταλιώτικο, που καταλήγει στο διάσημο φοινικόδασος της Πρέβελης.

Ιστορία

Λέγεται πως το όνομά Σπήλι το πήρε από τις πολλές σπηλιές που βρίσκονται στην περιοχή και κυρίως από την σπηλιά που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του χωριού, στην περιοχή Περιστερέ. Αναφέρεται μάλιστα πως μέσα στην συγκεκριμένη σπηλιά βρισκόταν η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας ζωγραφισμένη πάνω σε ένα βράχο, η οποία δυστυχώς δεν σώζεται σήμερα. Το χωριό είναι γνωστό με το όνομα αυτό από την περίοδο της Ενετοκρατίας, οπότε και αποτελούσε δύο χωριστούς οικισμούς (Πανωχώρι-Περαχώρι).

Σίγουρα προϋπήρχε και αυτό το μαρτυρούν εκκλησίες με βυζαντινές τοιχογραφίες του 14ου αιώνα που βρίσκονται στην περιφέρεια του χωριού (Άγιος θεόδωρος, Άγιος Γεώργιος, Μεταμόρφωση του Σωτήρος, Παναγία). Η χριστιανική κατάνυξη των Σπηλιανών φαίνεται και από τις πολλές εκκλησίες του χωριού 21 τον αριθμό. Η εκκλησία των Αγίων Πέτρου και Παύλου που κτίστηκε το 1962 είναι η Μητρόπολητου χωριού. Αξιόλογος είναι ο ναός του Αγ.Ραφαήλ και τα παρακείμενα κτίσματα τα οποία αποτελούν και την οικία του Μητροπολίτη Λάμπης, Συβρίτου & Σφακίων.

Η υπερήφανη ψυχή των Σπηλιανών, το αίσθημα της ελευθερίας που τους διακατέχει, αλλά και η αφοσίωσή τους σε ήθη, έθιμα και παραδόσεις έχει φανεί πολλές φορές στην ιστορία του χωριού.

Σε λόφο νότια του χωριού το 1790 ο Γιακουμής Τσουδερός αποκεφάλισε δύο Τούρκους γενίτσαρους που θέλησαν να ασχημονήσουν απρόσκλητοι σε γαμήλια τελετή. Τον Ιούνιο του 1821, με το ξεκίνημα της επανάστασης, έγινε μάχη με τους Τούρκους, τους οποίους εξόντωσαν οι Σπηλιανοί επαναστάτες. Επίσης η συμμετοχή των χωριανών κατά την επανάσταση του 1866 ήταν σημαντική.

Σπηλιανοί πήραν μέρος και έδωσαν την ζωή τους σε όλους τους αγώνες του έθνους μας (Βαλκανικοί πόλεμοι – Μικρά Ασία – Αλβανικό μέτωπο). Κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής η συμμετοχή των χωριανών στο αντάρτικο ήταν μέγιστη. Παρόλα αυτά το χωριό δεν καταστράφηκε από τους κατακτητές, γιατί όπως αναφέρουν μαρτυρίες παλαιοτέρων, το προστάτευσε ανώτερος Γερμανός αξιωματικός τον οποίο δίχως να γνωρίζουν την ιδιότητα του, είχαν περιθάλψει οι χωριανοί σε τραυματισμό του από την πτώση του αεροπλάνου του.

Το Σπήλι έχει αναδείξει πολύ σημαντικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες σε επίπεδο Κρήτης, μεταξύ των οποίων είναι ο δάσκαλος της Κρητικής Μουσικής Θανάσης Σκορδαλός, ο λυράρης Γιώργος Καλογρίδης και ο πρωτοχορευτής Σταμάτης Παπαδάκης.