Ο πλάτανος στο Βροντίσι που κάποτε στέγαζε μικρό Καφενείο!

Του Γιάννη Φραγκιαδάκη

Το απόγευμα του Σαββάτου 26 Απριλίου θα τελεστεί στο Βροντήσι ο Μέγας Πανηγυρικός Εσπερινός και το πρωί της Κυριακής του Θωμά, 27 Απριλίου, θα ψαλεί ο Όρθρος και η Πανηγυρική Θεία λειτουργία.

Στο περίφημο, κάποτε, Πανηγύρι του Θωμά στη Μονή Βροντησίου στην Πάνω Ρίζα, που συγκέντρωνε κόσμο όχι μόνο από την περιοχή αλλά και από όλη την Κρήτη,  ο πλάτανος του προαύλιου έξω από το Μοναστήρι, δίπλα στην κρήνη, είχε «πρωταγωνιστικό» ρόλο, αφού η ευρύχωρη κουφάλα του μεταμορφωνόταν σε… Καφενείο για την εξυπηρέτηση των πολυπληθών, τα παλιά χρόνια, επισκεπτών της περιοχής.
Στο εσωτερικό του αιωνόβιου δέντρου χωρούσαν όλα τα «σύνεργα» του εκάστοτε Καφετζή- καθώς δεν ήταν πάντα ο ίδιος. Ένας εξ αυτών που είχαν κάνει κατά καιρούς τον Καφετζή στον περιορισμένο χώρο του παμπάλαιου πλατάνου  ήταν και ο αείμνηστος Ζαριανός Νίκος Δουλγεράκης ή «Επαναστάτης» (έφυγε από τη ζωή το 2023 σε ηλικία 94 ετών) ο οποίος είχε ποζάρει παλιότερα στο φωτογραφικό μας φακό στο Βροντήσι, μπροστά στο δέντρο- που είναι συνυφασμένο όχι μόνο με την ιστορία της Μονής αλλά και με την εποχή ακμής του λαϊκού πανηγυριού στο εξωτερικό της προαύλιο. Τα κασόνια με τις… μπύρες και τα αναψυκτικά στο εσωτερικό του πλατάνου (από ανάλογο σύγχρονο γλέντι, πολύ πιο περιορισμένης μάζωξης ωστόσο, αφού το κάποτε λαμπρό πανηγύρι έχει πλέον ατονήσει σε βαθμό «εξαφανίσεως») παραπέμπουν κάπως στην εποχή που ο πλάτανος μεταμορφωνόταν σε κανονικό Καφενεδάκι!
Η Μονή Βροντησίου βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Ζαρός και Βορίζια Δήμου Φαιστού.
Το καθολικό είναι δίκλιτος, διμάρτυρος ναός. Το ένα κλίτος είναι αφιερωμένο στον τιμώμενο άγιο της Μονής Αντώνιο και το δεύτερο στον απόστολο Θωμά.

Όπως αναφέρει η Αρχαιολόγος Βασιλική Συθιακάκη, Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, η ονομασία της μονής ενδεχομένως σχετίζεται με τον ιδρυτή της, αφού σε έγγραφο του 1323 αναφέρονται 4 ιερείς στο Χάνδακα με το όνομα Βροντίσης. Έγγραφες μαρτυρίες για τη μονή υπάρχουν από το 1400, ενώ από το 1500 φαίνεται ότι γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση, μετά την παρακμή της Μονής Βαρσαμονέρου. Κατά τον τελευταίο αιώνα της Ενετοκρατίας εξελίχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα μοναχισμού της Κρήτης, όπου άνθισαν τα γράμματα και οι τέχνες, ιδιαίτερα η ζωγραφική. Κατά μια παράδοση μάλιστα στη μονή Βροντησίου μόνασε ο Μιχαήλ Δαμασκηνός. Κατά τη διάρκεια της εκεί παραμονής του φιλοτέχνησε έξι από τις πιο γνωστές εικόνες του, που παρέμεναν στο μοναστήρι μέχρι το 1800. Τη χρονιά αυτή ο επίσκοπος Γεράσιμος τις μετέφερε στον Άγιο Μηνά, ενώ σήμερα εκτίθενται στη Συλλογή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών.

Στην επανάσταση του 1866 τέσσερις από τους μοναχούς σφαγιάστηκαν, το καθολικό και 10 από τα κελιά κάηκαν και οι αγροτικές καλλιέργειες της μονής πυρπολήθηκαν, επειδή προσέφερε καταφύγιο στους επαναστάτες του Μιχαήλ Κόρακα. Ακολούθησε η εγκατάλειψη της μονής για να αποτελέσει ξανά καταφύγιο των Κρητών επαναστατών το 1878. Κατά τη διάρκεια των δυο επαναστάσεων τα περισσότερα από τα κειμήλια καταστράφηκαν.  Λίγο πριν την είσοδο του μνημείου, πλάι σε αιωνόβιο πλατάνι, σώζεται μια μνημειακών διαστάσεων κρήνη του 15ου αιώνα. Οι ανάγλυφες παραστάσεις της που εικονίζουν τον Αδάμ και την Εύα στον Παράδεισο, το Θεό και στα πόδια τους τέσσερις φιγούρες που συμβολίζουν τους τέσσερις ποταμούς της Εδέμ, από το στόμα των οποίων τρέχουν αντίστοιχοι κρουνοί με νερό, έχουν εκτελεστεί με μοναδική καλλιτεχνική δεξιότητα. Οι τοιχογραφίες της Μονής Βροντησίου μαρτυρούν το υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο που διατηρούσε η κρητική τέχνη στις τελευταίες δεκαετίες του 14ου αι.