Το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 που έφερε τη χούντα στην Ελλάδα

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 21ης Απριλίου 1967, ομάδα αξιωματικών του στρατού, υπό την ηγεσία των Γεωργίου Παπαδόπουλου, Στυλιανού Παττακού και Νικολάου Μακαρέζου, προχώρησε σε αιφνιδιαστικό πραξικόπημα, ανατρέποντας την κυβέρνηση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Με την υποστήριξη στρατιωτικών μονάδων της Αττικής, οι πραξικοπηματίες κατέλαβαν νευραλγικά σημεία ελέγχου όπως το Πεντάγωνο, η ΕΡΤ, τα τηλεφωνικά κέντρα και βασικά κτίρια δημόσιας διοίκησης.

Η ενέργεια αυτή οδήγησε στην κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος και στην επιβολή στρατιωτικής διακυβέρνησης, γνωστής ως Δικτατορία των Συνταγματαρχών, που διήρκεσε έως τις 24 Ιουλίου 1974.

Πολιτικό και κοινωνικό υπόβαθρο

Το πραξικόπημα οργανώθηκε σε μια περίοδο πολιτικής αστάθειας και έντονης πόλωσης, με τις εκλογές να έχουν ήδη προκηρυχθεί για τις 28 Μαΐου 1967. Η άνοδος της Ένωσης Κέντρου, με την ενίσχυση του Ανδρέα Παπανδρέου, προβλημάτιζε κύκλους της Δεξιάς, του στρατεύματος, του παλατιού και των Αμερικανικών υπηρεσιών, που φοβούνταν την επικείμενη πολιτική αλλαγή και μια πιο φιλελεύθερη προσέγγιση της εξωτερικής πολιτικής.

Η υλοποίηση του πραξικοπήματος

Το βράδυ της 20ής Απριλίου, οι πραξικοπηματίες κινητοποιήθηκαν αιφνιδιαστικά, χρησιμοποιώντας πλαστά βασιλικά διατάγματα και ενεργοποιώντας το Σχέδιο Προμηθεύς, ένα σχέδιο του ΝΑΤΟ για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Μέσα σε λίγες ώρες, είχαν επιβάλει πλήρη στρατιωτικό έλεγχο στην πρωτεύουσα και συνέλαβαν εκατοντάδες πολιτικούς, μεταξύ αυτών τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και τον Γεώργιο Παπανδρέου.

Ο ρόλος του Βασιλιά Κωνσταντίνου

Αρχικά διστακτικός, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος αποδέχτηκε τελικά την κατάσταση και νομιμοποίησε την κυβέρνηση που σχηματίστηκε υπό τον Κωνσταντίνο Κόλλια, με πρωταγωνιστικό ρόλο των στρατιωτικών Παπαδόπουλου, Παττακού και Μακαρέζου. Η υπογραφή βασιλικών διαταγμάτων και η ορκωμοσία της χούντας σήμαιναν την επίσημη αρχή της στρατιωτικής δικτατορίας.

Διεθνείς αντιδράσεις και στάση των ΗΠΑ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρακολούθησαν στενά τα γεγονότα, χωρίς να προβούν σε επίσημη καταδίκη. Αντίθετα, αναφορές της εποχής δείχνουν ότι η Ουάσινγκτον θεωρούσε προτιμότερη μια αυταρχική κυβέρνηση από μια ενδεχόμενη πολιτική κυριαρχία της Κεντροαριστεράς ή της Αριστεράς στην Ελλάδα.

Επταετία και πτώση του καθεστώτος

Η δικτατορία επέβαλε λογοκρισία, διώξεις, βασανιστήρια και εξορίες, καταργώντας κάθε μορφή πολιτικής ελευθερίας. Παρά τις επανειλημμένες υποσχέσεις για επιστροφή στη δημοκρατική ομαλότητα, το καθεστώς σταδιακά ενίσχυσε τη θέση του, έως ότου η τουρκική εισβολή στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 οδήγησε στην κατάρρευση του στρατιωτικού καθεστώτος και στην αποκατάσταση της δημοκρατίας, με την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην εξουσία.

Δικαστική αποτίμηση

Το 1975, οι πρωτεργάτες του πραξικοπήματος δικάστηκαν και καταδικάστηκαν από το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών για εσχάτη προδοσία και στάση. Οι θανατικές ποινές που επιβλήθηκαν σε Παπαδόπουλο, Παττακό και Μακαρέζο μετατράπηκαν σε ισόβια από την κυβέρνηση Καραμανλή.

Το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 παραμένει μία από τις πιο σκοτεινές στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, υπενθυμίζοντας τους κινδύνους που ελλοχεύουν όταν οι δημοκρατικοί θεσμοί υπονομεύονται από εξωθεσμικά κέντρα εξουσίας και παρακρατικούς μηχανισμούς.